Introducing enGráy: Your English-Waray Translator

Finally, there's this machine translator called enGráy (short for English-Waráy) that translates Waray sentences to English and vice-versa. I was able to try it and I was happy with what I discovered: enGráy works like Google Translate. The good thing about enGráy is that it is specific to the Waray language --  something that Google Translate cannot do at present.

This machine translator was developed by Maureen Lyndel C. Lauron, a 19-year old Waray speaker from Brgy. Pagsulhugon, Babatngon, Leyte. Maureen graduated Cum Laude at Visayas State University, Baybay City, Leyte, Philippines where she finished BS in Computer Science.

What to Expect at a Waray Social Gathering

Never attend a Waray gathering if you're not ready to perform the Kuratsa, a traditional Filipino dance of courtship. This is something that every Waray understands. Some even think that it is an insult if a visitor is not requested to dance the Kuratsa during a fiesta celebration or during a wedding.

Lyrics of a Waray Song: Bahal Nga Tuba

I.
Sikat nga irimnon an bahal nga tuba
Kun pinapadisan kinilaw ngan sinugba
Higupan hin sabaw manok nga linaga
An imo pag-abat, natikarasa la.
Sige an hugada ngada hit kaaga
Kay haros ngatanan mag-aram manganta
Ngan magkarit liwat iton gitarista
Kay bisan natikwi, nakakakumpanya.

Kinalasan Sa Baybay

Una ko pala pakabati sa "kinalasan" sa Baybay, kasabot ko nga pareho la siya sa "kinalasan" sa Waray. Diri ngay-an. (Cebuano an paglata sa Baybay.) DIRI NAANGAY -- mao ini an ako hunahuna pakabati ko sa kanra. Pananglitan:

Kinalasan ko sa amo nga mga magsuon. 

Kinalasan ko nga ning-abot.

Kinalasan ko nga ninghatag sa ako amot. 

Kinalasan ko nga contestant.

Diri pa gud ak sadto maupay mag-Cebuano sanglit mao ini an ako pagsabot:

Kinalasan ak sa am nga magburugto.

Kinalasan ak pag-abot ko. 

Kinalasan ak paghatag ko san ak amot.

Ako adto nga contestant nga kinalasan. 

Para sa ak, malain ko gud talaga sira pamatian. Pero naniguro ak nga masabtan ko kon nano an kanira karuyag sidngon. Nakuha ko gihapon kon gin-aanano nira. Nakakita ak san pattern ngan na-translate ko sira sin maupay. Malain la ngay-an siya (kinalasan) sadto pamation kay ako ginsasalakot an Cebuano ug an Waray samtang naniniguro ak nga masabtan iton nga mga sentence. Yadi an tama nga pag-translate:

Gimamanghuri ak sa am nga magburugto. 

Giuurhi-i ak nga inabot.

Giuurhi-i ak nga nag-amot. 

Giuurhi-i ak nga contestant.  

An kanira ngay-an kinalasan diri ngay-an an ato kinalasan nga nahingaratan. Kanira gindudurugtong an kina + "last" + an. Gintanggal la nira an "t" sa "last", yaon na sira dayon bag-o nga word = kinalasan.

Nano man kon sugad an kinalasan sa Baybay? Para igpakita nga waray na gud tipirdi o makakatupong, gin-ura-ura gud nira  an ideya sa pagka-urihi; sanglit, giuurhi-i sa mga urihi.

P.S.

Do you need an English translation for this blog post? Here's the English version for you.

What is Kalamay Pa?

Kalamay from Bohol

According to a Wikipedia article: "Kalamay is a sticky sweet delicacy that is popular in many regions of the Philippines. It is made of coconut milk, brown sugar, and ground glutinous rice. It can be eaten alone but is usually used as a sweetener for a number of Filipino desserts and beverages."

There is also another kalamay that's popular among us, the Waray speakers of Northern Samar. To be exact, it's "Kalamay pa."   Our kalamay is different from the kalamay of Bohol. Whenever a Waray speaker says "Kalamay pa", it doesn't always mean "More kalamay, please."  Ours is neither tangible nor   edible. Ours is an expression that is used when one is exasperated, disappointed, hurt, or excited.

This is our version of kalamay:

Kalamay pa, kabuwaon mo.	Oh please, you're such a liar.
Kalamay pa, karasa sini!	Oh my gosh! This is so delicious!
Kalamay pa, late ka inabot.	Gosh, I can't believe you're late.
Kalamay pa, kabaltok mo.	I am so amazed at how smart you are.

"Kalamay pa" has no exact English translation. I have no idea for how long our kalamay has been in existence. All I know is that, this kalamay is part of our everyday life; of our everyday language.

Kalamay pa, binabasa mo ini! (OMG, I can't believe you're reading this blog!)